IT-SELF Małgorzata Osipczuk, www.it-self.pl, www.terapia-par-wroclaw.com

Portal Pomocy Psychologicznej

E-book
Psychoterapia po ludzku

Stowarzyszenie INTRO

E-book
E-pomoc
Psychologiczna pomoc w Internecie
teoria i praktyka

Stowarzyszenie INTRO

Programy pomocy

Artykuły

Poniedziałek 9 września 2024

Wszystkie książki...

Książki

PSYCHOLOGIA ROZTARGNIENIA

Studenski Ryszard

Oficyna Wydawnicza IMPULS
www.impulsoficyna.com.pl

Wydanie I,
Kraków 2013,
Format B5,
Objętość 204 stron,
Oprawa miękka, klejona, folia matowa.
ISBN: 978-83-7850-409-2

KONCEPCJA BADANIE I DIAGNOZA SYMPTOMY RADZENIE SOBIE - PRAKTYKA

OPIS:

Roztargnienie i nieuważność ujmowano na początku XX wieku jako przeciwieństwo uważnego postępowania. Pod koniec lat 20 XX w. uwaga i wola stały się peryferyjnym przedmiotem zainteresowania psychologów i pedagogów. Termin roztargnienie coraz rzadziej pojawiał się w publikacjach naukowych i słownikach psychologicznych, natomiast coraz częściej był stosowany w wyjaśnianiu przyczyn wypadków i katastrof.

Obecnie obserwuje się ponowne zainteresowanie psychologów problematyką uważnego postępowania.

W książce przyjęto, że roztargnienie jest syndromem spójnego zbioru objawów, których obecność stwarza poczucie dyskomfortu, zakłóca relacje społeczne i obniża poziom osiągnięć. Nieuważność jest ceną jaką niektórzy płacą za nadmierne skupianie uwagi na własnych myślach i przeżyciach, a inni za nadmierną podatność na działanie bodźców zakłócających.

Głównym celem książki był zamiar pokazania problematyki roztargnienia, sposobów jej diagnozowania oraz ilościowego ujmowania jej wielkości, prezentacja wyników badań oraz możliwych do zastosowania procedur terapeutycznych. Za istotę podjętego problemu przyjęto nie tylko następstwa błędów popełnionych wskutek roztargnienia, ale bezradność wobec ich przyczyn.

Książka składa się z dziesięciu rozdziałów. W pierwszym przedstawiono pojęcie roztargnienia, jego symptomy oraz przyczyny. W drugim skoncentrowano się na procedurach diagnostycznych. W rozdziale trzecim zawarto dokumentację z opracowania narzędzia do pomiaru wielkości roztargnienia. W następnych pięciu rozdziałach pokazano wyniki badań z zastosowaniem tego narzędzia. Przedstawiono między innymi powiązanie roztargnienia z płcią, wiekiem, cechami osobowości i temperamentu, a także z uwagą, pamięcią i cechami inteligencji i kreatywności oraz wypadkowymi skutkami popełnianych błędów. W przedostatnim, dziewiątym, rozdziale zawarto praktyczne procedury redukujące negatywne skutki roztargnienia. Ostatni rozdział jest podsumowaniem całości i przedstawieniem najważniejszych wniosków.

Nowe związki między roztargnieniem a cechami osobowości, inteligencją, i wieloma innymi zmiennymi są wynikiem badań, w których wykorzystano autorski Kwestionariusz. Wszystkie przedstawiane zależności między zmiennymi są udokumentowane statystycznie, natomiast sposobom dokumentowania nadano formę dyskretną, nie zniechęcającą czytelnika do lektury danych liczbowych. W zrealizowanych badaniach stwierdzono, że roztargnienie jest zaburzeniem zachowania utrudniającym wykorzystanie posiadanego potencjału uzdolnień. Większość cech dodatnio skorelowanych z roztargnieniem pozostaje w ujemnej zależności z transgresją, kreatywnością i przedsiębiorczością. Nie stwierdzono sygnalizowanej w literaturze dodatniej istotnej korelacji inteligencji z roztargnieniem. Zaobserwowano, że roztargnienie wspólnie z lękiem hamują motywację do działań autokreacyjnych. Dla potrzeb terapeutycznych opracowano program redukcji skutków roztargnienia. Zakłada on usprawnienie kondycji psychicznej, wzrost umiejętności organizacyjnych i wykonawczych oraz stosowanie specjalnych procedur realizacji i autoraportowania przebiegu czynności zarówno rutynowych jak i podejmowanych po raz pierwszy.

RECENZJA NAUKOWA:

Termin "roztargnienie", choć tak często stosowany w wyjaśnianiu gaf towarzyskich, opisach absurdalnych zachowań oraz przyczyn wypadków i katastrof, jest rzadko obecny w publikacjach psychologicznych. Nie ma wzmianki o roztargnieniu wśród 17 tysięcy haseł umieszczonych w Słowniku psychologii A.S. Rebera ani w encyklopediach: Blackwella, psychologicznej i pedagogicznej. [...]

Książka dostarcza informacji o właściwościach roztargnienia, pokazuje, jak je badać i diagnozować oraz jak praktycznie radzić sobie z doświadczanymi symptomami własnego roztargnienia.

[...] została zredagowana na podstawie badań wykonanych z zastosowaniem wysokich standardów metodologicznych, ale weryfikację prawdziwości formułowanych hipotez i stwierdzeń przedstawiono w sposób jasny i zrozumiały, jak zresztą i całość zawartych w rozprawie wywodów. [...]

Uważam, że [...] książka może się okazać przydatna nie tylko dla psychologów i pedagogów zorientowanych empirycznie, lecz także dla wychowawców, nauczycieli i pracowników zakładowych służb BHP, jak również dla wszystkich tych, którzy chcą poznać siebie i swoją psychikę w działaniu oraz uzyskiwać wysokie wyniki pomimo zakłóceń dezorganizujących zachowanie.

Z recenzji prof. nadzw. dr hab. Grażyny Mendeckiej

FRAGMENT:

Przedmowa

Roztargnienie jest wieloczynnikowym zaburzeniem zachowania. Dotyczy wszystkich. Nawet bardzo sprawna pamięć i trzeźwy umysł nie chronią przed skutkami roztargnienia. Do pociągów jadących w niewłaściwą stronę wsiadają zarówno roztargnieni, jak i uważni podróżni. Zdarza się, że nie pamiętamy o ważnych rocznicach, chowamy w lodówce klucze, dziecko wyprawiamy do szkoły bez tornistra, a na umówioną wizytę przychodzimy w innym terminie niż ten, który został uzgodniony. Wiele osób sądzi, że licencję na roztargnienie mają nieliczni, których błędy i gafy, ubarwiając siermiężną codzienność ludzkiej egzystencji, stają się tematem anegdot i trwałym elementem wizerunku społecznego roztargnionej jednostki. Na przykład o filozofie Immanuelu Kancie mówi się, że wrzucił do gotującej się wody zegarek i spoglądał na trzymane w dłoni jajko, śledząc, czy gotowanie trwa dostatecznie długo. O profesorze psychologii Williamie Jamesie opowiadano, że wieczorem zdjął codzienne ubranie, po czym włożył piżamę i położył się w łóżku. Leżąc, uświadomił sobie, że miał zamiar zdjąć ubiór, w którym pracował, aby ubrać się elegancko i pójść do znajomych na uroczystą kolację. W wielu podobnych anegdotach przyjmuje się, że przyczyną takich zabawnych błędów jest roztargnienie lub nieuważność, które są stanami zarezerwowanymi dla profesorów, artystów i zakochanych. A przecież roztargnienie jest powszechną właściwością zachowania, niezależną od wieku, płci, statusu społecznego i materialnego oraz wykształcenia. Prawie każdy może opisać jakiś błąd popełniony wskutek własnego roztargnienia. Zdarza się, że zaczynamy dzień, czyszcząc zęby kremem do golenia. Wychodząc rano z domu, sprawdzamy czas, patrząc na zaokienny termometr, a potem zabieramy telewizyjnego pilota zamiast telefonu. Na schodach lub po wyjściu z domu przeżywamy chwile dręczącej niepewności, dotyczącej obowiązku wyłączenia mediów i zamknięcia drzwi. Prowadząc samochód, przejeżdżamy czerwone światło, a jadąc prosto, mijamy miejsce, w którym należało skręcić. Potem, już w biurze przy kawie, wkładamy do ust zapałkę, którą zamierzamy zapalić papierosem, a robiąc porządki, wyrzucamy rzeczy potrzebne, natomiast niepotrzebne chowamy.

To nie są wymyślone przykłady. Ludzie popełniają z powodu nieuważności, zapominania i wyłączenia świadomości również wiele innych niebezpiecznych błędów, wskutek których tracą zdrowie, a zdarza się, że również i życie. Szczegółowe opisy tych ostatnich można znaleźć w protokołach wypadkowych. Niedostateczna koncentracja uwagi wymieniana jest wśród głównych przyczyn wypadków drogowych (Larson i in. 1961) i lotniczych (Reason 1979). W analizie przyczyn wypadków górniczych stwierdzono np., że nieuważność była albo główną, albo drugorzędną przyczyną około 60% obrażeń doznawanych w pracy. Podobne dane uzyskano w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy, gdzie stwierdzono, że w budownictwie, przemyśle przetwórczym oraz w transporcie i łączności około 87% analizowanych wypadków śmiertelnych i ciężkich powstaje pod wpływem istotnych błędów popełnionych przez operatorów, głównie wskutek pogwałcenia przepisów i zasad bezpieczeństwa oraz niedostatecznego skoncentrowania uwagi na wykonywanej pracy (Pawłowska i in. 2010). Istotą problemu są jednak nie tylko skutki błędów, ale także bezradność wobec przyczyn ich popełniania. Wiemy, jak powstają niektóre symptomy roztargnienia i jak doprowadzają do niepożądanych skutków. Nie potrafimy jednak udzielić wyczerpującej odpowiedzi na pytania o przyczyny roztargnienia. Dlatego można przyjąć, że roztargnienie i nieuważność są stale nierozwiązanymi problemami, które komplikują i utrudniają nasze życie.

Zachowanie nieuważne może podjąć jednostka nadzwyczaj uważna, tak jak człowiek roztargniony może się zmobilizować i przez pewien czas funkcjonować uważnie. Potrafimy trafnie rozpoznawać nieuważność w zbiorze różnych przyczyn niebezpiecznego postępowania oraz uczymy się identyfikować zagrożenia powodowane przez roztargnione osoby. Wydaje się, że obok badań wyjaśniających genezę roztargnienia niezbędne jest tworzenie informacji o praktycznych procedurach usprawniania procesu kierowania uwagą i redukowania wpływu roztargnienia na powodowanie różnego typu błędów.

Głównym motywem podjęcia badań przedstawionych w niniejszej książce był zamiar pokazania problematyki roztargnienia oraz problemów doświadczanych przez roztargnione jednostki, przedstawienie kierunków i wyników badań oraz poszukiwań skutecznych procedur terapeutycznych. Poszczególne rozdziały książki pomyślano tak, aby przedstawiały genezę roztargnienia, sposób diagnozowania, powiązania ze zmiennymi psychologicznymi oraz proponowane procedury terapeutyczne. Mam nadzieję, że niniejsza książka okaże się pomocna nie tylko w poznaniu przyczyn funkcjonowania z wyłączoną uwagą i świadomością, ale pomoże także ocenić rozmiary własnego roztargnienia i wybierać zachowania zapewniające niezawodność.

Książka Psychologa roztargnienia jest wynikiem zaangażowanego współdziałania wielu osób spośród rodziny, znajomych, studentów i wydawnictwa. Wszystkim, którzy uczestniczyli w przygotowaniu tej publikacji, chciałbym wyrazić wdzięczność i podziękowania. Mojej żonie za możliwość pracy w warunkach zapewniających optymalny dopływ stymulacji i poczucie komfortu bez konieczności uczestnictwa w ich tworzeniu. Studentom za udział w przygotowaniu narzędzi do pomiaru roztargnienia, a zwłaszcza za staranne przeszukiwanie zasobów własnej pamięci i zbieranie dowodów świadczących, że gafy, błędy i przypadki funkcjonowania z wyłączonym umysłem są powszechne i każdy może ich doświadczyć. Wyrazy szczególnej wdzięczności kieruję do Anny, mojej córki, której teoretyczne przygotowanie i naturalna skłonność do wyjaśniania i eliminowania utrudnień stały się bardzo przydatne w kolejnych etapach pracy nad książką. Specjalne podziękowania kieruję do Pani Profesor Grażyny Mendeckiej za sposób pełnienia roli recenzenta. Pani Profesor w ciągu kilkunastu dni przeczytała całość, oceniła poszczególne jej części i zaproponowała wprowadzenie kilku uzasadnionych i korzystnych dla książki zmian w sposób nieburzący relacji społecznych między autorem a recenzentem. Jako bardzo przydatną oceniam pomoc Bogusława Lanca w realizacji prac technicznych. Kończąc sekwencję podziękowań, chciałbym wyrazić uznanie kierownictwu i pracownikom Oficyny Wydawniczej "Impuls" za rzeczowe kontakty, profesjonalizm w planowaniu prac oraz kompetencje i dotrzymywanie terminów.

O AUTORZE:

Studenski Ryszard - jest profesorem Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej, Wydziału Zamiejscowego w Katowicach. Studia ukończył na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1975 roku obronił na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pracę doktorską na temat stosowania pochwał i nagan. Habilitował się w 1988 roku na Uniwersytecie Warszawskim. Zajmuje się psychologią poznawczą, zachowaniem się w sytuacji ryzyka, teorią powstawania, powodowania wypadków i kulturą bezpieczeństwa. Jest autorem pięciu książek i około 150 artykułów. W 1974 roku zdobył nagrodę im. Stefana Błachowskiego (III stopnia), przyznawaną przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne, oraz "Złote Szelki" -nagrodę miesięcznika "Atest. Ochrona Pracy" - za publikacje z zakresu wykorzystania psychologii w stymulacji bezpiecznego postępowania.

SPIS TREŚCI:

Przedmowa       9

Rozdział 1
Czym jest roztargnienie?       13
1.1. Wprowadzenie       13
1.2. Pojęcie roztargnienia       15
1.3. Symptomy roztargnienia       18
1.4. Próba klasyfikacji symptomów roztargnienia       22
1.5. Przyczyny symptomów roztargnienia       23
1.6. Roztargnienie a popełnianie błędów       31
1.7. Hipoteza wieloczynnikowego zaburzenia zachowania       37
Podsumowanie       40

Rozdział 2
Pomiar i diagnoza roztargnienia       43
2.1. Wprowadzenie       43
2.2. Treść diagnozy       44
2.3. Zastosowanie testów uwagi       45
2.4. Zastosowanie kwestionariuszy       48
2.5. Częstość w pomiarach roztargnienia       49
Podsumowanie       56

Rozdział 3
Konstrukcja narzędzia do pomiaru roztargnienia       59
3.1. Wprowadzenie       59
3.2. Założenia do konstrukcji narzędzia       59
3.3. Wersja wdrożeniowa narzędzia       61
3.4. Charakterystyka psychometryczna Skali Deficytu Samokontroli       63
3.5. Ocena praktycznej przydatności Skali Deficytu Samokontroli       73
3.6. Normalizacja Skali Deficytu Samokontroli       77
Podsumowanie       81

Rozdział 4
Badanie roztargnienia       83
4.1. Wprowadzenie       83
4.2. Sposób przeprowadzenia badań       85
4.3. Płeć i wiek a roztargnienie       87
4.4. Temperament i osobowość a roztargnienie       90
4.5. Czy roztargnienie jest produktem wychowania?       93
4.6. Sezonowa fluktuacja poziomu roztargnienia       98
Podsumowanie      100

Rozdział 5
Roztargnienie a uwaga, pamięć i inteligencja      103
5.1. Wprowadzenie      103
5.2. Roztargnienie a zdolność do koncentracji uwagi      105
5.3. Roztargnienie a sprawność pamięci      107
5.4. Roztargnienie a przetwarzanie informacji      112
5.5. Roztargnienie a funkcjonowanie poznawcze      114
Podsumowanie      118

Rozdział 6
Roztargnienie a przedsiębiorczość, transgresja i skłonność do ryzyka      119
6.1. Wprowadzenie      119
6.2. W poszukiwaniu roztargnionych przedsiębiorców      120
6.3. Roztargnienie a podejmowanie zachowań transgresyjnych i ryzykownych      125
6.4. Roztargnienie a motywy podejmowania ryzyka      128
Podsumowanie      133

Rozdział 7
Roztargnienie i lęk a rozwój kompetencji      135
7.1. Wprowadzenie      135
7.2. Hipoteza lękowej blokady aktywności autokreacyjnej      136
7.3. Lękowa redukcja eksploracji      140
Podsumowanie      141

Rozdział 8
Roztargnienie a wypadki      143
8.1. Wprowadzenie      143
8.2. Sposób ujmowania wypadków      144
8.3. Płeć i roztargnienie a powodowanie wypadków      146
8.4. Niebezpieczna triada      149
8.5. Łączne działanie stymulatorów niebezpiecznych zachowań      153
Podsumowanie      154

Rozdział 9
Jak radzić sobie z roztargnieniem?      157
9.1. Wprowadzenie      157
9.2. Stwierdzenie potrzeby programowania terapii      158
9.3. Program redukcji skutków roztargnienia      162
9.4. Usprawnienie kondycji psychicznej      163
9.5. Usprawnienie czynności wykonawczych      169
9.6. Szczegółowe procedury terapeutyczne      175
Podsumowanie      180

Rozdział 10
Próba syntezy      183
Wnioski      187

Literatura      189

Indeks nazwisk      195

Indeks rzeczowy      199