Ochrona zdrowia psychicznego to praktyczne opracowanie poświęcone ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. Oprócz rozważań w tym przedmiocie, sporo miejsca poświęcono ubezwłasnowolnieniu czy leczeniu odwykowemu przeciwalkoholowemu. Doboru zagadnień dokonano w oparciu o problemy uczestników szkoleń dotyczących wykładni ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, prowadzonych przez autorkę.
W publikacji omówiono problematykę m.in.:
Publikacja kierowana jest przede wszystkim do pracowników ośrodków pomocy społecznej, placówek medycznych oraz innych instytucji świadczących pomoc dla chorych psychicznie. Adresatami mogą być również wszyscy, których dotyka problem choroby osoby bliskiej.
Książka zawiera najważniejsze wzory pism procesowych, które mogą być przydatne czytelnikowi.
Naczelną zasadą jest konieczność uzyskania zgody pacjenta przed rozpoczęciem leczenia. Schorzenia psychiczne mają jednak tę cechę, że zaburzają możliwość jasnego postrzegania oraz rozumowania, i często chory nie ma świadomości swojego schorzenia. Osoby ze schorzeniami psychicznymi nierzadko uważają się za w pełni zdrowe, a o zaburzenia posądzają najbliższych ze swojego otoczenia1. Dlatego pojawiła się potrzeba stworzenia takich regulacji, które umożliwią leczenie pacjenta bez jego zgody.
Kwestię leczenia bez zgody pacjenta reguluje art. 21 u.o.z.p. Z przepisu tego wynika, że:
"1. Osoba, której zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, bądź nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, może być poddana badaniu psychiatrycznemu również bez jej zgody, a osoba małoletnia lub ubezwłasnowolniona całkowicie – także bez zgody jej przedstawiciela ustawowego. W tym przypadku art. 18 ma zastosowanie.
2. Konieczność przeprowadzenia badania, o którym mowa w ust. 1, stwierdza lekarz psychiatra, a w razie niemożności uzyskania pomocy lekarza psychiatry – inny lekarz. Przed przystąpieniem do badania uprzedza się osobę badaną lub jej przedstawiciela ustawowego o przyczynach przeprowadzenia badania bez jej zgody.
3. W razie potrzeby lekarz przeprowadzający badanie zarządza bezzwłocznie przewiezienie badanego do szpitala. Przewiezienie takiej osoby z zastosowaniem przymusu bezpośredniego następuje w obecności lekarza, pielęgniarki lub zespołu ratownictwa medycznego.
4. Lekarz, który przeprowadził badanie psychiatryczne określone w ust. 1, odnotowuje tę czynność w dokumentacji medycznej, wskazując na okoliczności uzasadniające podjęcie postępowania przymusowego. Przy ocenie zasadności poddania osoby badaniu bez jej zgody stosuje się odpowiednio art. 18 ust. 10".
Pojęcie zaburzeń psychicznych należy rozumieć maksymalnie szeroko. Obejmuje ono osoby chore psychicznie (to jest takie, u których rozpoznano konkretne schorzenie, które można sklasyfikować jako określoną chorobę, np. depresję czy schizofrenię), upośledzone umysłowo (a więc takie, których poziom inteligencji wynosi poniżej 100) i wreszcie osoby, wykazujące innego rodzaju zaburzenia czynności psychicznych (wynikające np. z wieku i zmian demencyjnych)2.
Jak wynika z omawianego przepisu – badanie psychiatryczne może być przeprowadzone za zgodą zainteresowanego, a bez jego zgody w następujących przypadkach:
– gdy stan pacjenta powoduje zagrożenie dla zdrowia lub życia własnego bądź innych osób,
– gdy pacjent nie jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoich potrzeb życiowych.
W przypadku zaistnienia wymienionych wyżej sytuacji badanie może być przeprowadzone z użyciem środków przymusu, o których mowa w art. 18 u.o.z.p.
Celem badania ma być ustalenie, czy chory faktycznie cierpi na zaburzenia psychiczne oraz czy jego stan zdrowia powoduje zagrożenie dla zdrowia bądź życia jego samego, względnie innych osób, i na koniec, czy faktycznie wymaga leczenia.
Aby poddać pacjenta przymusowemu leczeniu – zgodnie z art. 21 u.o.z.p. – konieczne jest kumulatywne spełnienie dwóch przesłanek:
– wystąpienie u pacjenta zaburzeń psychicznych,
– wystąpienie bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia własnego lub innych osób3.
Zagrożenie dla własnego życia wystąpi np. wtedy, gdy pacjent dokona samookaleczenia (potnie się nożem lub innym ostrym narzędziem) lub gdy podejmie próbę samobójczą. Zagrożenie dla życia innych wystąpi wtedy, gdy dojdzie do bezpośredniego aktu agresji wobec innej osoby, uderzenia czy ugodzenia nożem, wypchnięcia z okna itp. Stan zagrożenia pojawi się również w przypadku usiłowania podjęcia opisanych wyżej czynności. Oczywiście przy usiłowaniu należy oceniać, czy istnieje realne zagrożenie. Jeżeli chory grozi np., że spali dom i jednocześnie gromadzi kanistry z benzyną – to jego działanie jak najbardziej stwarza realne zagrożenie.
Zagrożenie własnego życia może się wiązać również z zaniechaniami, np. jeżeli pacjent odmawia spożywania posiłków, to może dojść do skrajnego wyczerpania. Bierność chorego może stanowić też zagrożenie dla innych, np. rodzic znajdujący się w głębokiej depresji może zaniechać karmienia małego, nieporadnego dziecka, co też niewątpliwie stanowi stan zagrożenia życia. Choroba psychiczna może prowadzić też do zaniechania leczenia schorzenia somatycznego, co z kolei może rodzić bardzo poważne zagrożenie zdrowia pacjenta. Trzeba pamiętać, że identyczne schorzenie u różnych osób może stwarzać różne skutki, np. odmawianie przyjmowania posiłków u dorosłego, normalnie odżywionego pacjenta wywoła zupełnie inne konsekwencje niż u osoby niedożywionej, o wyniszczonym organizmie.
Ust. 2 art. 21 u.o.z.p. wyraźnie stanowi, że o konieczności badania psychiatrycznego może orzec nie tylko lekarz psychiatra, ale także – w razie niemożności uzyskania takiego zaświadczenia od psychiatry – każdy inny lekarz. Może się bowiem zdarzyć, że do chorego somatycznie zostanie wezwany lekarz na wizytę domową, który stwierdzi, że jedną z przyczyn jego złego stanu zdrowia pacjenta jest choroba psychiczna.
Nie każde badanie przeprowadzone w trybie art. 21 u.o.z.p. musi zakończyć się przewiezieniem pacjenta do szpitala psychiatrycznego – może to nastąpić wyłącznie wtedy, gdy zachodzi taka potrzeba, to znaczy wtedy, gdy okaże się, że lekarz prowadzący badanie nie jest w stanie we własnym zakresie podjąć działań zmierzających do usunięcia stanu zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta bądź innych osób. Może się bowiem okazać, że zamiast leczenia szpitalnego wystarczające będzie podanie leku czy jedynie odizolowanie od przyczyny zaburzeń.
Zasadą jest, by w sposób zrozumiały przekazać pacjentowi cel badania i wyjaśnić konieczność przeprowadzenia badania bez uzyskania jego zgody. Pacjentowi należy bowiem dać szansę wyrażenia takiej zgody i poddania się badaniu dobrowolnie.
W przypadku osoby pozostającej pod opieką zgodę na badanie powinien wyrazić jej przedstawiciel ustawowy4.
Przewiezienie pacjenta do szpitala, w razie zastosowania przymusu bezpośredniego, powinno się odbyć w obecności lekarza lub pielęgniarki, co ma zminimalizować ewentualne negatywne następstwa takiego transportu, który sam w sobie również może stanowić traumę dla chorego i chwilowo wpłynąć na pogorszenie jego stanu zdrowia5.
W przypadku pojawienia się trudności w przewiezieniu chorego do szpitala można wobec niego zastosować przymus bezpośredni. W praktyce najczęściej będą to różne formy unieruchomienia, konieczne np., by uniknąć urazów w trakcie transportu. Każdorazowo takie użycie przymusu bezpośredniego musi być odnotowane w dokumentacji medycznej, ze szczegółowym wskazaniem przyczyn jego zastosowania. Jednocześnie każdy przypadek zastosowania przymusu musi zostać zbadany pod kątem zasadności i celowości. Weryfikacji dokonuje osoba odpowiedzialna za placówkę bądź delegowany lekarz, który w ciągu 3 dni ma orzec, czy zastosowanie przymusu bezpośredniego było zasadne oraz czy wybrano właściwą jego formę.
Generalnie rozróżniamy dwa tryby przyjęcia chorego do szpitala psychiatrycznego: za jego zgodą i bez jego zgody. Zasadę tę statuuje art. 22 u.o.z.p.:
"1. Przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego następuje za jej pisemną zgodą na podstawie ważnego skierowania do szpitala, jeżeli lekarz wyznaczony do tej czynności, po osobistym zbadaniu tej osoby, stwierdzi wskazania do przyjęcia.
1a. W nagłych przypadkach, w szczególności w przypadku braku możliwości uzyskania pomocy lekarskiej przed zgłoszeniem się do szpitala, osoba z zaburzeniami psychicznymi może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego, za jej pisemną zgodą, bez skierowania, o którym mowa w ust. 1.
2. Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie lub osoby upośledzonej umysłowo niezdolnej do wyrażenia zgody lub stosunku do przyjęcia do szpitala psychiatrycznego i leczenia następuje po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby.
2a. W przypadkach nagłych osoba, o której mowa w ust. 2, może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez wcześniejszego uzyskania zgody sądu opiekuńczego. W takim przypadku lekarz przyjmujący tę osobę ma obowiązek, o ile to możliwe, zasięgnięcia pisemnej opinii innego lekarza, w miarę możliwości psychiatry, albo pisemnej opinii psychologa.
2b. W przypadkach, o których mowa w ust. 2a, kierownik szpitala psychiatrycznego zawiadamia niezwłocznie sąd opiekuńczy właściwy ze względu na siedzibę szpitala, w celu uzyskania zgody sądu na pobyt tej osoby w szpitalu. W zawiadomieniu kierownik szpitala psychiatrycznego wskazuje okoliczności uzasadniające przyjęcie.
2c. Jeżeli osoba, o której mowa w ust. 2, sprzeciwia się przyjęciu do szpitala psychiatrycznego, a jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, stosuje się odpowiednio przepisy art. 23 ust. 3‑5 oraz art. 25 i 27.
3. Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby małoletniej lub ubezwłasnowolnionej całkowicie następuje za pisemną zgodą jej przedstawiciela ustawowego.
4. Jeżeli przyjęcie do szpitala dotyczy osoby małoletniej powyżej 16. roku życia lub osoby pełnoletniej całkowicie ubezwłasnowolnionej, zdolnej do wyrażenia zgody, jest wymagane również uzyskanie zgody tej osoby na przyjęcie. W przypadku sprzecznych oświadczeń w sprawie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego tej osoby i jej przedstawiciela ustawowego, zgodę na przyjęcie do szpitala wyraża sąd opiekuńczy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby.
5. Przedstawiciel ustawowy osoby, która nie pozostaje pod władzą rodzicielską, wyraża zgodę, o której mowa w ust. 3, za zgodą sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby; w wypadkach nagłych nie jest konieczne uzyskanie zgody sądu opiekuńczego przed przyjściem do szpitala psychiatrycznego.
6. O każdorazowym przyjęciu osoby z zaburzeniami psychicznymi, w warunkach przewidzianych w ust. 5, kierownik szpitala psychiatrycznego zawiadamia bezzwłocznie sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala. W zawiadomieniu kierownik szpitala psychiatrycznego wskazuje okoliczności uzasadniające przyjęcie".
W ust. 1 określono "zwykły" tryb przyjęcia pacjenta na leczenie szpitalne. Chory dysponuje więc skierowaniem wystawionym przez lekarza, przeważnie psychiatrę, jakkolwiek może być ono wydane również przez lekarza innej specjalności. Ponadto chory wyraża zgodę na pobyt w szpitalu, podpisując stosowny dokument i wreszcie zostaje przebadany przez lekarza dyżurnego, który ewentualnie stwierdzi wskazania do przyjęcia. Takie zaplanowane przyjęcia do szpitala, z racji specyfiki schorzeń psychicznych, nie są jednak regułą.
W dokumentacji szpitalnej zostaje odnotowana dokładna data przyjęcia pacjenta na leczenie, wyniki badania przez lekarza przed przyjęciem na hospitalizację i wreszcie oświadczenie o zgodzie na pobyt w szpitalu. Większość placówek dysponuje standardowymi drukami, w których uzupełniane są tylko dane personalne pacjenta i data. Ważna jest sama treść takiej zgody: chory może godzić się na pomoc doraźną, a nie na pobyt w szpitalu i wyrażać zgodę jedynie np. na podanie leku6.
Art. 31 ust. 1 u.z.l. nakłada na lekarza obowiązek poinformowania pacjenta o skutkach terapii. Chodzi więc o to, by chory wiedział, jakie działanie mają stosowane leki, jakie są skutki uboczne, wskazania i przeciwwskazania do ich stosowania. Pacjent może się bowiem nie zgodzić, przynajmniej teoretycznie, na zastosowanie leku, którego skutkiem ubocznym jest np. nadmierna senność czy dolegliwości gastryczne. Oczywiście pełna informacja powinna zawierać również dane o środkach zamiennych, ponieważ jest rzeczą powszechnie wiadomą, że większość leków posiada swoje odpowiedniki, które mają zbliżone lub identyczne działanie, ale np. nie wywołują skutków ubocznych. Chory musi być też poinformowany o tym, jaka terapia ma być wobec niego zastosowana, czy planowana jest rehabilitacja, a jeżeli tak, to jakiego rodzaju. Oczywiście informacje te będą jedynie przybliżone, ponieważ trudno w momencie przyjmowania do szpitala postawić już konkretną diagnozę i precyzyjnie określić czas i metody leczenia. Chodzi jednak o to, by pacjent miał świadomość, że leczenie może być rozciągnięte w czasie, a co ważne – by wiedział, że w przypadku przerwania leczenia dojdzie do nawrotu choroby, względnie pogorszenia się stanu jego zdrowia. Leczenie psychiatryczne, ze względu na swą specyfikę, często odwołuje się do niekonwencjonalnych metod. Terapia dźwiękiem, kolorem jest coraz częściej stosowaną metodą leczenia schorzeń psychicznych. Wydaje się, że pacjenta należy poinformować o możliwości skorzystania również z takich form leczenia, podobnie jak innych, alternatywnych metod. Konieczne jest także przekazanie choremu wiedzy o ewentualnych skutkach ubocznych takich sposobów. O ile metody leczenia chorób psychicznych z przełomu XIX i XX w. za pomocą elektrowstrząsów, zimnych kąpieli czy operacji mózgu na szczęście są już przeszłością, o tyle nadal stosowane są inne, niekonwencjonalne sposoby leczenia.
Może się zdarzyć, że pacjent, który nie dysponuje skierowaniem do szpitala, wymaga z powodu swojego stanu zdrowia natychmiastowej hospitalizacji. Wtedy, po pisemnym wyrażeniu zgody, osoba taka – zgodnie z art. 22 ust. 1a u.o.z.p. – może być przyjęta do szpitala pomimo braku skierowania.
Osoby w ogóle niemające zdolności prawnej mogą być przyjęte do szpitala psychiatrycznego po uzyskaniu pisemnej zgody ich opiekuna prawnego, natomiast ci, którzy mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych (małoletni powyżej 16. roku życia lub pełnoletni ubezwłasnowolnieni częściowo) – muszą taką zgodę wyrazić samodzielnie7.
Posługując się pojęciem „osoby, nie pozostającej pod władzą rodzicielską”, ustawodawca ma na myśli:
– małoletniego, którego rodzice nie żyją, są nieustaleni, są pozbawieni władzy rodzicielskiej przez sąd, mają zawieszone wykonywanie władzy rodzicielskiej przez sąd (k.r.o. ściśle rozróżnia pozbawienie władzy rodzicielskiej od jej zawieszenia);
– osoby ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo, ponieważ nie mają one zdolności do czynności prawnych.
Jeśli mamy do czynienia z sytuacją, gdy rodzice dziecka są małoletni (a co za tym idzie, nie ma mają władzy rodzicielskiej, jako że nie mają zdolności do czynności prawnych) – dla takiego dziecka ustanawiany jest przez sąd opiekuńczy opiekun prawny8.
Ponieważ niewątpliwie umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym nie jest zwykłą, standardową czynnością – opiekun prawny dla jej dokonania musi dysponować zgodą sądu rodzinnego. Kwestia właściwości miejscowej sądu określona jest w ust. 5 art. 22 u.o.z.p., z którego wynika, że jest to sąd miejsca zamieszkania osoby (a nie opiekuna), przy czym dotyczy to tylko osób ubezwłasnowolnionych całkowicie. W przypadkach nagłych uzyskanie zgody nie jest niezbędne.
Każdorazowe przyjęcie do szpitala psychiatrycznego w warunkach opisanych w ust. 5 jest badane przez sąd, który o przyjęciu pacjenta w takim trybie jest obligatoryjnie zawiadamiany przez kierownika szpitala psychiatrycznego. Do zawiadomienia dołączone jest uzasadnienie podające przyczyny hospitalizacji. Sąd rodzinny swoim postanowieniem „legalizuje” przyjęcie pacjenta do szpitala. W przypadku stwierdzenia uchybień sąd zawiadamia rzecznika praw pacjenta szpitala psychiatrycznego i organ nadzorczy szpitala.
Specyficzna jest sytuacja osoby chorej psychicznie w postępowaniu karnym, wobec której stosowany jest środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania. W przypadku stosowania tymczasowego aresztowania wobec oskarżonego, u którego9 biegli w wyniku badania połączonego z obserwacją stwierdzili chorobę psychiczną uniemożliwiającą mu udział w toczącym się postępowaniu, art. 260 k.p.k. jest wystarczającą podstawą do umieszczenia go w szpitalu psychiatrycznym celem podjęcia leczenia. W takim przypadku przepisów u.o.z.p. nie stosuje się10. W toku postępowania karnego to przepis procesowy jest podstawą każdego orzeczenia sądu. Skoro zatem – zgodnie z art. 260 k.p.k., jeżeli stan zdrowia oskarżonego tego wymaga – tymczasowe aresztowanie może być wykonywane tylko w postaci umieszczenia w odpowiednim zakładzie leczniczym, to sąd, przedłużając tymczasowe aresztowanie, może postanowić o wykonywaniu tego środka zapobiegawczego w takim zakładzie. Może nim być przede wszystkim szpital psychiatryczny przy areszcie śledczym, a w razie braku takiej jednostki – publiczny zakład opieki zdrowotnej, na warunkach określonych przez organ, do którego dyspozycji pozostaje tymczasowo aresztowany (art. 213 k.k.w.).
Jak już wcześniej wspomniano, u.o.z.p. zakłada, że przyjęcie do szpitala psychiatrycznego następuje za zgodą zainteresowanej osoby (względnie podmiotu uprawnionego do jej reprezentowania). W praktyce zdarzają się jednak sytuacje, gdy uzyskanie zgody nie jest możliwe. Właśnie do nich odnosi się art. 23 u.o.z.p., który stanowi, że:
"1. Osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody wymaganej w art. 22 tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.
2. O przyjęciu do szpitala osoby, o której mowa w ust. 1, postanawia lekarz wyznaczony do tej czynności po osobistym jej zbadaniu i zasięgnięciu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa.
3. Lekarz, o którym mowa w ust. 2, jest obowiązany wyjaśnić choremu przyczyny przyjęcia do szpitala bez zgody i poinformować go o jego prawach.
4. Przyjęcie do szpitala, o którym mowa w ust. 1, wymaga zatwierdzenia przez ordynatora (lekarza kierującego oddziałem) w ciągu 48 godzin od chwili przyjęcia. Kierownik szpitala zawiadamia o powyższym sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia.
5. Czynności, o których mowa w ust. 2, 3 i 4, odnotowuje się w dokumentacji medycznej".
Powoływany przepis reguluje tak zwany nagły tryb przyjęcia do szpitala, gdy z jednej strony pacjent nie wyraża na to swojej zgody, a z drugiej – gdy jego dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu choroby psychicznej zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.
„Zagrożenie dla swojego życia" to przede wszystkim wszelkiego rodzaju próby samobójcze, samookaleczenia, zażycie zbyt dużej dawki leków, nawet w sytuacji gdy są to środki, które dana osoba ma przyjmować, przekracza jednak dawkę zaleconą przez lekarza. Ponadto może być to samowolne odstawienie lub zmiana leków. Mówiąc o bezpośrednim zagrożeniu życia – ustawodawca ma na myśli niewątpliwie taką sytuację, gdy pozostawienie pacjenta bez pomocy stwarza prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, że dojdzie do jego zgonu11.
"Zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób" to zarówno bezpośrednia agresja, fizyczne zaatakowanie innej osoby, np. przy użyciu niebezpiecznego narzędzia, jak i stworzenie sytuacji samego zagrożenia, choćby przez dosypanie trujących środków do żywności czy zgromadzenie substancji łatwopalnych i grożenie ich podpaleniem. Jak wcześniej wspomniano – stany zagrożenia nie muszą być wywołane przez chorego świadomie.
Każdorazowo oceniając sytuację, należy ustalić, czy w stosunku do danego pacjenta zachodzą kumulatywnie dwie przesłanki: z jednej strony bezspornie istnienie choroby psychicznej, a z drugiej fakt zagrożenia. W szczególności bezsporne musi być, że dana osoba cierpi na chorobę psychiczną, a nie działa w stanie silnego wzburzenia czy zdenerwowania, co również może powodować bardziej gwałtowne reakcje12.
O przyjęciu do szpitala psychiatrycznego pacjenta bez jego zgody każdorazowo decyduje lekarz wyznaczony do tej czynności, po osobistym zbadaniu chorego i po zasięgnięciu, w miarę możliwości, opinii drugiego lekarza. Ustawodawca w ust. 2 art. 23 u.o.z.p. wprost nakłada obowiązek zasięgnięcia opinii drugiego lekarza (nie dotyczy to sytuacji, gdy pacjent przyjmowany jest w trybie art. 22 u.o.z.p., to jest gdy wyraża zgodę na hospitalizację). Regulacja ta podyktowana jest tym, że umieszczenie w szpitalu bez zgody stanowi istotne ograniczenie praw podmiotowych jednostki i konieczne jest podjęcie wszelkich działań w celu wyeliminowania nadużyć w tym zakresie.
O ile stan zdrowia chorego na to pozwala – konieczne jest szczegółowe wyjaśnienie mu przyczyn przyjęcia do szpitala. Chorego należy poinformować też o jego prawach, a w szczególności o możliwości odwołania się do sądu opiekuńczego sprawującego nadzór nad daną placówką, jak też o prawie skorzystania z pomocy rzecznika praw pacjenta szpitala psychiatrycznego.
Przyjęcie do szpitala pacjenta bez zgody pacjenta musi zostać w ciągu 48 godzin „zalegalizowane” przez ordynatora względnie lekarza kierującego oddziałem. Sąd rodzinny zawiadamiany jest w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia. Te rygorystyczne zasady mają na celu konieczność wyeliminowania przypadków przetrzymywania w szpitalu osób bez ich zgody, w sytuacji gdy nie było medycznych i prawnych wskazań do hospitalizacji. Oznacza to natychmiastową wykonalność decyzji o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego, z obowiązkiem późniejszej weryfikacji prawidłowości tej decyzji.
Informacje o zawiadomieniu sądu opiekuńczego muszą znaleźć się w dokumentacji medycznej pacjenta. Są one później badane przez sędziego sprawującego nadzór nad placówką, a zarzut naruszenia terminu w tym zakresie jest jednym z poważniejszych, jakie może wysunąć sąd rodzinny wobec szpitala. W przypadku stwierdzenia, że do przyjęcia do szpitala doszło niezasadnie, sąd wyda decyzję nakazującą zwolnienie pacjenta (wypisanie go ze szpitala).
W przypadku wątpliwości co do potrzeby leczenia szpitalnego możliwe jest umieszczenie pacjenta na przymusowej obserwacji psychiatrycznej. Kwestię tę reguluje art. 24 u.o.z.p., z którego wynika, że:
"1. Osoba, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie, może być przyjęta bez zgody wymaganej w art. 22 do szpitala w celu wyjaśnienia tych wątpliwości.
2. Pobyt w szpitalu, o którym mowa w ust. 1, nie może trwać dłużej niż 10 dni.
3. Do przyjęcia do szpitala, o którym mowa w ust. 1, stosuje się zasady i tryb postępowania określony w art. 23".
Obserwacja zaliczana jest do psychologicznych metod diagnostycznych i może dotyczyć różnych elementów, które składają się na całościową ocenę stanu zdrowia psychicznego pacjenta. Po pierwsze, obejmuje cechy fizyczne, zewnętrzne chorego. Można wtedy zaobserwować anomalie w budowie fizycznej pacjenta, tatuaże, blizny, uszkodzenia po urazach, zmiany chorobowe. Druga kategoria obserwowanych zjawisk to wszystko to, co wiąże się z zachowaniem: widoczne gesty, tiki, aktywność lub apatia czy mimika. W trakcie obserwacji przedmiotem badania może być też, jako trzecia kategoria reakcja organizmu na bodźce, ciśnienie krwi, tętno, drżenie rąk. Na koniec badamy także wygląd pacjenta, jego otoczenie. Podczas obserwacji można ustalić, które zachowania mają charakter stały, a które okresowy oraz jakie reakcje wiążą się z konkretnymi bodźcami13.
Obserwacja prowadzona jest zarówno przez lekarza prowadzącego, jak i niższy personel medyczny. Przy diagnozowaniu lekarz opiera się też na twierdzeniach rodziny odwiedzającej chorego. Oczywiście należy je traktować z pewną dozą ostrożności, ponieważ może się zdarzyć, że rodzina zainteresowana jest w umieszczeniu pacjenta w szpitalu i podaje nieprawdziwe twierdzenia, lub wprost przeciwnie – w poczuciu źle rozumianego współczucia chce za wszelką cenę doprowadzić do zwolnienia go ze szpitala14.
W postanowieniu z 3.10.2008 r. SN stwierdził, że gdyby osobą, o której mowa w art. 24 ust. 1 u.o.z.p., miałaby być osoba z zaburzeniami psychicznymi w rozumieniu art. 3 pkt 1 u.o.z.p., pozbawione znaczenia byłoby rozróżnienie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego w sytuacjach określonych w art. 23 (chodzi o osobę chorą psychicznie) i w art. 24 u.o.z.p.
W świetle tego orzeczenia należy rozróżnić dwa pojęcia: „osoby z zaburzeniami psychicznymi” i osoby, o której mowa w art. 24 ust. 1 u.o.z.p. Zgodnie z art. 3 pkt 1 u.o.z.p. osobą z zaburzeniami psychicznymi jest osoba chora psychicznie, czyli wykazująca zaburzenia psychotyczne, osoba upośledzona umysłowo oraz osoba wykazująca inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym. Gdyby rzeczywiście osobą, o której mowa w art. 24 ust. 1 u.o.z.p., miałaby być osoba z zaburzeniami psychicznymi w rozumieniu art. 3 pkt 1 u.o.z.p., pozbawione znaczenia byłoby rozróżnienie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego w sytuacjach określonych w art. 23 (chodzi o osobę chorą psychicznie) i 24 u.o.z.op. Tymczasem z art. 24 ust. 1 u.o.z.p. wynika expressis verbis, że przyjęcie do szpitala psychiatrycznego wymienionej tam osoby następuje w celu wyjaśnienia wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie15.
Obserwacja ma na celu wyjaśnienie wszelkich wątpliwości dotyczących tego, czy celowe jest umieszczenie pacjenta w szpitalu i jego dalsza tam hospitalizacja.
Zastrzeżenia budzi czas trwania obserwacji. Termin 10 dni, o których mowa w art. 24.2 u.o.z.p., nie zawsze może być wystarczający do tego, aby prawidłowo ocenić stan psychiczny pacjenta. Chorzy psychicznie bardzo często wykazują skłonności do dysymulacji i symulacji. Celowe udawanie objawów chorobowych zdarza się często jako próba wyrobienia w otoczeniu przekonania o chorobie psychicznej, która ma tłumaczyć naganne zachowania danej osoby. Pozorowanie choroby, czyli tzw. zespół Münchhausena, polega na świadomym i celowym wytwarzaniu u siebie (lub u innej osoby) objawów choroby somatycznej i psychicznej, a to w celu podjęcia u tej osoby leczenia. Celowa symulacja choroby, czyli zamierzone i świadome wykazywanie objawów chorobowych, służy osiągnięciu konkretnych korzyści16. Najczęściej chodzi np. o uniknięcie odpowiedzialności karnej za popełniony czyn czy osadzenia w zakładzie karnym, a także uzyskanie warunkowego zwolnienia. Z drugiej strony często jest tak, że chory chce uniknąć leczenia i stara się stworzyć pozory osoby zdrowej, świadomie kontrolując swoje zachowanie, by nie prezentować objawów chorobowych. W tym stanie rzeczy okres 10 dni wydaje się zbyt krótki, by postawić właściwą diagnozę i stwierdzić, czy u danej osoby faktycznie występują zaburzenia psychiczne.
Jak wyzwolić się spod wpływu niedojrzałych emocjonalnie rodziców
Dziewczyno, przestań ciągle przepraszać!
Sex edukacja
O dojrzewaniu, relacjach i świadomej zgodzie
Złożony zespół stresu pourazowego
Krytyczni, wymagający i dysfunkcyjni rodzice
Zawód psycholog. Regulacje prawne i etyka zawodowa
Przekleństwo perfekcjonizmu. Dlaczego idealnie nie zawsze oznacza najlepiej
Komunikacja niewerbalna. Autoprezentacja, relacje, mowa ciała
Najwybitniejsze kobiety w psychologii XX wieku
Zrozumieć dziecko wykorzystywane seksualnie
I ŻYLI DŁUGO I SZCZĘŚLIWIE. Jak zbudować związek idealny?
Wszelkie prawa zastrzeżone © Copyright 2001/2024 Psychotekst.pl